یکی از دغدغه‌های مهم زوج‌های جوان در سال‌های اخیر ناباروری است. طبق آمارهای موجود حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد از مشکلات ناباروری در زوجین، مربوط به عوامل مردانه است. آزمایش اسپرم یا اسپرموگرام یکی از اصلی‌ترین و دقیق‌ترین روش‌هایی است که به منظور بررسی سلامت باروری مردان انجام می‌شود.
اسپرموگرام آزمایشی است که به متخصص اورولوژی کمک می‌کند تا کیفیت و کمیت اسپرم‌ها در مردان را مورد بررسی قرار دهد. پزشک متخصص با توجه به نتایج این آزمایش و در صورت وجود اختلال می‌توان روش درمانی مناسب را پیشنهاد دهد.
در این مقاله قصد داریم با آزمایش اسپرم آشنا شده و نحوه انجام این آزمایش، مقادیر نرمال، تفسیر نتایج و اقدامات بعدی با توجه به نتیجه به دست آمده را مورد بررسی قرار دهیم.
آنچه در این مقاله میخوانید
آزمایش اسپرم یا اسپرموگرام چیست؟
آزمایش اسپرم که در علم پزشکی به نام اسپرموگرام (Semen Analysis) شناخته می‌شود، یک تست آزمایشگاهی است که مایع منی در مردان از نظر ویژگی‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. ویژگی‌هایی که در این آزمایش بررسی می‌شوند به شرح زیر است:
- تعداد اسپرم‌ها
- شکل (مورفولوژی) اسپرم
- میزان تحرک اسپرم‌ها
- حجم و غلظت مایع منی
- میزان اسیدی یا قلیایی بودن (pH)
- وجود سلول‌های التهابی یا عفونت
در مورد اسپرموگرام باید به این موضوع اشاره کرد که این آزمایش اولین و مهم‌ترین قدم در بررسی ناباروری مردان است؛ به این دلیل که کیفیت اسپرم عاملی است که نقش کلیدی در باروری طبیعی ایفا می‌کند.
در چه شرایطی آزمایش اسپرم انجام می‌شود؟
انجام آزمایش اسپرم یا اسپرموگرام به طور معمول در شرایط زیر توصیه می‌شود:
- بررسی ناباروری زوجین: اگر زوجی بعد از ۱۲ ماه رابطه جنسی محافظت نشده موفق به بارداری نشوند به معنای ناباروری بوده و انجام این آزمایش در این شرایط توصیه می‌شود.
- بررسی اثر بیماری‌ها یا درمان‌ها: بیماری‌هایی مانند سرطان، دیابت یا مصرف داروهایی که ممکن است بر تولید اسپرم اثر بگذارند.
- بعد از جراحی‌های دستگاه تناسلی یا لگن: مانند عمل واریکوسل یا جراحی پروستات
- بررسی موفقیت عمل وازکتومی یا بازگشت آن
آماده‌سازی قبل از آزمایش اسپرم
نتیجه آزمایش اسپرم به منظور بررسی سلامت باروری در مردان از اهمیت زیادی برخوردار است. به همین دلیل این آزمایش باید به صورت دقیق انجام شود. رعایت نکات زیر می‌تواند به دقیق‌تر شدن نتیجه این آزمایش کمک کند:
- پرهیز از انزال به مدت ۲ تا ۷ روز قبل از آزمایش (معمولاً ۳ روز)
- عدم مصرف الکل و دخانیات حداقل ۷۲ ساعت قبل از آزمایش
- خودداری از مصرف داروهای اثرگذار بر نتیجه آزمایش (با مشورت پزشک)
- پرهیز از قرار گرفتن در معرض گرمای زیاد (مثل سونا و جکوزی)
- تعویق آزمایش در صورت ابتلا به بیماری تب‌دار یا عفونت
نحوه انجام آزمایش اسپرم چگونه است؟
در اسپرموگرام به طور معمول نمونه‌گیری در آزمایشگاه و از طریق استمنا (خودارضایی) انجام می‌شود. در انجام این آزمایش چند نکته مهم و ضروری وجود دارد که باید مورد توجه قرار بگیرد:
- نمونه باید به طور کامل در ظرف استریل جمع‌آوری شود
- استفاده از کاندوم یا رابطه جنسی برای نمونه‌گیری توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است نتایج را تغییر دهد
- اگر فرد به دلایلی نتواند در آزمایشگاه نمونه دهد، در برخی موارد می‌تواند در خانه نمونه‌گیری کند اما باید در کمتر از ۳۰ دقیقه نمونه را به آزمایشگاه تحویل دهد
مقادیر نرمال آزمایش اسپرم (بر اساس استاندارد WHO 2021)
سازمان جهانی بهداشت (WHO) بر اساس آخرین دستورالعملی که در سال ۲۰۲۱ منتشر کرده مقادیر نرمال آزمایش اسپرم را تعیین کرده است. در جدول زیر مقادیر نرمال هر یک از شاخص‌های آزمایش مشخص شده است:
| شاخص آزمایش | مقدار نرمال |
| حجم مایع منی | حداقل ۱.۴ میلی‌لیتر |
| تعداد اسپرم در هر میلی‌لیتر | حداقل ۱۶ میلیون |
| تعداد کل اسپرم در مایع منی | حداقل ۳۹ میلیون |
| تحرک کلی اسپرم (متحرک + پیشرونده) | حداقل ۴۲ درصد |
| تحرک پیشرونده اسپرم | حداقل ۳۰ درصد |
| مورفولوژی طبیعی اسپرم (شکل ظاهری) | حداقل ۴ درصد اسپرم‌ها |
| pH مایع منی | ۷.۲ یا بیشتر |
| زمان مایع شدن | کمتر از ۶۰ دقیقه |
| ویسکوزیته (غلظت) | طبیعی یا متوسط |
تفسیر نتایج آزمایش اسپرم
تفسیر نتیجه آزمایش اسپرم بر اساس شاخص‌های مختلف آزمایش در تعیین سلامت باروری مردان از اهمیت زیادی برخوردار است. در جدول زیر می‌توانید تفسیر شاخص‌های مختلف را مشاهده کنید:
| شاخص | تفسیر |
| حجم مایع منی کمتر از ۱.۴ میلی‌لیتر | انسداد، مشکلات پروستات یا عدم جمع‌آوری کامل نمونه |
| تعداد اسپرم کمتر از ۱۶ میلیون در هر میلی‌لیتر | الیگواسپرمی (Oligospermia) |
| عدم وجود اسپرم در مایع منی | آزواسپرمی (Azoospermia) |
| تعداد بسیار زیاد اسپرم‌ها (معمولاً اهمیت بالینی ندارد) | پلی‌اسپرمی (Polyspermia) |
| کاهش تحرک اسپرم | آستنواسپرمی (Asthenozoospermia) |
| اسپرم‌ها زنده نیستند | نکروزواسپرمی (Necrozoospermia) |
| وجود سلول‌های سفید خون | وجود عفونت |
| تغییر در pH | انسداد یا مشکل در غدد جنسی فرعی |
چه عواملی بر نتیجه آزمایش اسپرم تأثیر می‌گذارند؟
مانند هر آزمایش و تست پزشکی، برخی عوامل وجود دارند که می‌توانند نتیجه آزمایش اسپرم را تحت تأثیر قرار دهند. از جمله این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سن
- سبک زندگی (سیگار، الکل، تغذیه نامناسب)
- استرس و مشکلات روحی
- گرما (سونا، قرار دادن لپ‌تاپ روی پا)
- بیماری‌ها (دیابت، عفونت، بیماری‌های هورمونی)
- مصرف داروها یا مواد مخدر
اقدامات بعدی در صورت غیرطبیعی بودن نتیجه
در صورتی که نتیجه تست اسپرموگرام در مردان غیر طبیعی باشد، پزشک متخصص با توجه به شرایط فرد می‌تواند یکی از اقدامات زیر را توصیه کند:
- تکرار آزمایش: به طور معمول ۲ تا ۳ بار آزمایش در فواصل ۲ تا ۳ هفته‌ای انجام می‌شود تا نتایج دقیق‌تر باشند
- بررسی‌های تکمیلی: شامل آزمایش هورمونی (تستوسترون، FSH، LH)، سونوگرافی بیضه، یا بررسی ژنتیکی
- درمان دارویی: استفاده از داروها و مکمل‌ها با هدف بهبود کیفیت اسپرم
- اصلاح سبک زندگی: ترک مصرف سیگار و الکل، ورزش منظم، رژیم غذایی سالم
- روش‌های جراحی: مانند جراحی واریکوسل در صورت وجود رگ‌های واریسی در بیضه
- روش‌های کمک باروری (ART): در صورت عدم بهبود کیفیت اسپرم، روش‌هایی مانند IUI (تزریق اسپرم داخل رحم)، IVF (لقاح آزمایشگاهی) و ICSI (تزریق اسپرم داخل تخمک) توصیه می‌شود.
چگونه می‌توان کیفیت اسپرم را بهبود داد؟
فارغ از انجام آزمایش اسپرم به منظور بررسی سلامت باروری در مردان، این امکان وجود دارد که با رعایت برخی نکات بتوان کیفیت اسپرم‌ها را بهبود بخشید:
- رژیم غذایی سالم مانند مصرف میوه‌ها، سبزیجات، مغزها و غذاهای حاوی آنتی اکسیدان
- ورزش منظم اما نه شدید
- خواب کافی
- کاهش استرس
- مصرف مکمل‌ها مثل ویتامین C، ویتامین E، زینک، فولیک اسید و کارنیتین
- اجتناب از گرما (پوشیدن لباس تنگ، سونا)
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مثل دیابت یا مشکلات هورمونی
دکتر امیر عباس شه دوست بهترین متخصص اورولوژی در شهر اراک محسوب می‌شود که از تجربه و تخصص بالایی در درمان ناباروری در مردان برخوردار است. دکتر شه دوست به منظور بررسی سلامت باروری مردان و انتخاب بهترین روش درمان در صورت وجود مشکل، از آزمایش اسپرم یا اسپرموگرام در مردان استفاده می‌کند. با توجه به نقش کلیدی که اسپرم در باروری دارد، این آزمایش کمک می‌کند تا در صورت وجود مشکل بتوان اقدام درمانی مناسب را انجام داد.
راه‌های ارتباط با دکتر شه دوست
مراجعه حضوری به مطب: در صورت تمایل به مراجعه حضوری و دریافت نوبت، می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:
مراجعه حضوری به مطب: در صورت تمایل به مراجعه حضوری و دریافت نوبت، می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:
- تماس تلفنی با مطب: برای تعیین وقت ملاقات و کسب اطلاعات بیشتر در مورد ساعات کاری مطب، می‌توانید با شماره تلفن‌های زیر تماس بگیرید:
- مراجعه حضوری به مطب: در صورت تمایل به مراجعه حضوری و دریافت نوبت، می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:
