باروری در مردان فرآیندی حساس و پیچیده است که نیازمند سلامت کامل دستگاه تولید مثل، هورمون‌ها و عملکرد طبیعی بیضه‌ها است. یکی از جدی‌ترین مشکلاتی که می‌تواند توان باروری یک مرد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد، آزواسپرمی (Azoospermia) است؛ اما آزواسپرمی چیست و چه علتی دارد؟
آزواسپرمی برخلاف بسیاری از مشکلات باروری که ناشی از کاهش تعداد اسپرم هستند، به معنای نبود کامل اسپرم در منی است. این موضوع به‌طور مستقیم شانس باروری طبیعی را به صفر می‌رساند و در اغلب موارد نیاز به بررسی‌های تخصصی و روش‌های پیشرفته برای فرزندآوری دارد.
در این مقاله، به زبان ساده و با نگاهی علمی بررسی می‌کنیم که آزواسپرمی چیست، چه علائمی دارد، انواع آن کدام است، چگونه تشخیص داده می‌شود و بهترین روش‌های درمانی آن چیست.
آنچه در این مقاله میخوانید
آزواسپرمی چیست؟
در تعریف آزواسپرمی چیست باید گفت که نوعی اختلال شدید در باروری مردان است که در آن مایع منی فاقد هرگونه اسپرم است. این مشکل حدود ۱ درصد از جمعیت مردان و حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از مردانی که دچار ناباروری هستند را درگیر می‌کند.
برای اینکه یک مرد بتواند به‌طور طبیعی فرزنددار شود، باید شرایط زیر را داشته باشد:
- بیضه‌ها اسپرم کافی و سالم تولید کنند.
- مسیر انتقال اسپرم (اپیدیدیم، واز دفران و مجاری انزالی) باز باشد.
- هورمون‌هایی مثل تستوسترون، FSH و LH در حد طبیعی باشند.
- در هنگام انزال، اسپرم‌ها با مایع منی مخلوط و خارج شوند.
زمانی که هر کدام از این بخش‌ها دچار اختلال شود، ممکن است منی فاقد اسپرم باشد و آزواسپرمی رخ دهد.
آیا آزواسپرمی علائم دارد؟
در پاسخ به این سوال که آزواسپرمی چیست باید گفت معمولاً علامت خاصی ایجاد نمی‌کند و بسیاری از مردان بدون هیچ نشانه‌ای تنها در زمان بررسی‌های باروری متوجه آن می‌شوند. با این حال، برخی علائم ممکن است به صورت غیرمستقیم نشان‌دهنده وجود مشکلی در تولید یا انتقال اسپرم باشد؛ نشانه‌هایی که در دسته علائم ناباروری مردان قرار می‌گیرند. مهم‌ترین نشانه‌های احتمالی به شرح زیر هستند:
- کاهش حجم مایع منی
- مشکلات نعوظ یا کاهش میل جنسی
- کوچک بودن بیضه‌ها
- درد یا تورم در بیضه
- رشد کم موهای صورت یا بدن (نشانه کمبود هورمون)
- سابقه عفونت‌های بیضه یا ضربه
- ناباروری پس از مدت طولانی تلاش برای بارداری
انواع آزواسپرمی
آزواسپرمی سه نوع اصلی دارد. شناخت نوع آن برای انتخاب روش درمان بسیار مهم است. به همین دلیل در ادامه با انواع آزواسپرمی آشنا می‌شویم.
آزواسپرمی انسدادی (Obstructive Azoospermia)
در این حالت، تولید اسپرم طبیعی است اما مسیر خروج اسپرم مسدود شده است. در پاسخ به اینکه دلیل این نوع آزواسپرمی چیست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- انسداد مادرزادی واز دفران
- عفونت‌های قبلی مانند اپیدیدیمیت
- جراحی وازکتومی
- آسیب‌های ناشی از ضربه
- انسداد مجاری انزالی
در این نوع از آزواسپرمی بیضه‌ها اندازه طبیعی دارند، سطح هورمون‌ها معمولاً طبیعی است و در اغلب موارد امکان بازیابی اسپرم با عمل جراحی یا روش‌های استخراج اسپرم وجود دارد
آزواسپرمی غیرانسدادی (Non-obstructive Azoospermia)
در این نوع از آزواسپرمی، بیضه قادر به تولید اسپرم کافی نیست. از مهم‌ترین علل احتمالی این نوع اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اختلالات ژنتیکی مثل سندرم کلاین‌فلتر
- کمبود شدید تستوسترون
- آسیب ناشی از شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
- سابقه اوریون بیضه
- مصرف داروهای هورمونی
- مشکلات مادرزادی در بیضه
- واریکوسل شدید
این نوع از آزواسپرمی چالش‌برانگیزتر است اما با پیشرفت‌های پزشکی امروزی، حتی در این موارد نیز در بسیاری از مواقع اسپرم از بیضه استخراج می‌شود.
آزواسپرمی پس‌رو (Retrograde Ejaculation)
در تعریف این نوع از آزواسپرمی چیست باید گفت که در این نوع اسپرم وجود دارد اما به جای خروج از مجرای ادرار، به داخل مثانه می‌رود. از علل بروز آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دیابت
- جراحی پروستات
- مصرف برخی داروها
این نوع از آزواسپرمی معمولاً با دارو یا تکنیک‌های بازیابی اسپرم درمان‌پذیر است.
علت‌های اصلی آزواسپرمی
برای درک بهتر این موضوع که آزواسپرمی چیست باید با علت‌های اصلی بروز آن اشاره کرد:
- مشکلات هورمونی: کاهش یا اختلال هورمون‌های FSH و LH و تستوسترون باعث کاهش تولید اسپرم می‌شود.
- مشکلات ژنتیکی: برخی ژن‌ها نقش مهمی در تولید اسپرم دارند. حذف یا اختلال در این ژن‌ها می‌تواند باعث آزواسپرمی شود.
- عفونت‌های بیضه: اوریون، عفونت‌های جنسی یا اپیدیدیمیت می‌توانند به بیضه آسیب بزنند.
- گرمای زیاد یا قرار گرفتن در معرض مواد سمی: سونا، حمام داغ، لباس تنگ، تماس با سموم شیمیایی و دخانیات از عوامل مهم هستند.
- صدمات فیزیکی: ضربه به بیضه یا جراحی‌های شکمی ممکن است مسیر اسپرم را مسدود کند.
- واریکوسل: واریکوسل شدید از دلایل مهم کاهش تولید اسپرم است.
- مصرف دارو یا هورمون‌های بدنسازی: استروئیدهای آنابولیک باعث خاموش شدن تولید اسپرم می‌شوند.
آزواسپرمی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
یکی از موضوعات مهم آشنایی با این موضوع است که روش تشخیص آزواسپرمی چیست؟ برای تشخیص قطعی، پزشک مجموعه‌ای از آزمایش‌ها را انجام می‌دهد:
- آزمایش مایع منی (Semen Analysis): حداقل ۲ بار و با فاصله ۲ تا ۴ هفته انجام می‌شود. اگر در هر دو آزمایش اسپرم صفر باشد، آزواسپرمی قطعی است.
- آزمایش‌های هورمونی: پزشک سطح تستوسترون، FSH، LH و پرولاکتین را بررسی می‌کند.
- سونوگرافی بیضه: برای تشخیص واریکوسل، انسداد یا مشکلات ساختاری انجام می‌شود.
- آزمایش ژنتیک: در برخی مردان برای یافتن علت کاهش تولید اسپرم ضروری است.
- نمونه‌برداری از بیضه (بیوپسی یا TESE): برای بررسی وجود اسپرم در بافت بیضه به کار می‌رود. این روش به‌خصوص در انتخاب روش درمان ناباروری مردان اهمیت زیادی دارد.
آزواسپرمی چگونه درمان می‌شود؟
در موضوع آزواسپرمی چیست باید گفت درمان این اختلال کاملاً به علت آن بستگی دارد. خوشبختانه پیشرفت‌های پزشکی باعث شده حتی شدیدترین موارد نیز قابل درمان باشند.
درمان آزواسپرمی انسدادی
بهترین روش درمان آن جراحی است. اگر مسیر اسپرم مسدود باشد روش‌های زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:
- جراحی باز کردن واز دفران
- رفع انسداد اپیدیدیم
- ترمیم جراحی پس از وازکتومی
- رفع انسداد مجاری انزالی
یکی دیگر از روش‌های درمان این آزواسپرمی روش استخراج اسپرم است. در صورت امکان خارج‌سازی اسپرم از بیضه یا اپیدیدیم با روش‌های زیر انجام می‌شود:
- PESA
- TESA
- MESA
از اسپرم‌های خارج شده با استفاده از این روش‌های می‌توان برای IVF یا ICSI استفاده کرد.
درمان آزواسپرمی غیرانسدادی
این حالت پیچیده‌تر است اما روش‌های مؤثر زیادی برای درمان آن وجود دارد. از روش‌های درمان این نوع از آزواسپرمی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- داروهای هورمونی: برای درمان کمبود تستوسترون یا مشکلات غدد داروهایی مانند hCG، FSH، کلومیفن و آناستروزول تجویز می‌شود.
- درمان واریکوسل: جراحی واریکوسل در برخی بیماران باعث بازگشت تولید اسپرم می‌شود.
- استخراج اسپرم از بیضه (Micro-TESE): موثرترین روش در آزواسپرمی غیرانسدادی است. در این روش با میکروسکوپ و تکنیک‌های پیشرفته از بخش‌های فعال بیضه اسپرم استخراج می‌شود.
- فریز اسپرم: اسپرم‌های استخراج شده برای استفاده در روش‌های کمک‌باروری ذخیره می‌شوند.
درمان آزواسپرمی پس‌رو
در پاسخ به این سوال که روش درمان این نوع آزواسپرمی چیست می‌توان به روش‌های زیر اشاره کرد:
- داروهای افزایش‌دهنده انقباض گردن مثانه
- جمع‌آوری اسپرم از ادرار پس از انزال
- انجام IUI یا IVF با اسپرم بازیابی‌شده
زندگی با آزواسپرمی؛ آیا می‌توان پدر شد؟
در موضوع آزواسپرمی چیست گفته شد که این اختلال یکی از مهم‌ترین دلایل ناباروری در مردان است. در کنار روش‌های درمان کلاسیک، تکنیک‌های نوین کمک باروری مانند ICSI (تزریق اسپرم به تخمک) شانس پدر شدن را بسیار افزایش داده‌اند. حتی در مواردی که اسپرم بسیار کم است، پزشکان با کمک ابزارهای میکروسکوپی می‌توانند اسپرم مناسب را استخراج کنند و فرزندآوری امکان‌پذیر می‌شود.
راهکارهای افزایش شانس بهبود آزواسپرمی
در موضوع آزواسپرمی چیست باید به این نکته اشاره کرد که علاوه بر روش‌های پزشکی، رعایت سبک زندگی سالم می‌تواند تأثیر قابل توجهی در بهبود این عارضه داشته باشد. از مهم‌ترین راهکارها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کاهش مصرف دخانیات
- کاهش الکل
- مدیریت وزن
- ورزش منظم
- کاهش استرس
- پرهیز از گرمای زیاد (سونا و جکوزی)
- تغذیه سالم و سرشار از مواد معدنی
نکته مهمی که توسط مردان باید مورد توجه قرار بگیرد این است که بهبود سبک زندگی، یکی از مهم‌ترین بخش‌های درمان ناباروری مردان محسوب می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در موضوع آزواسپرمی چیست در صورتی که مردان هر یک از موارد زیر را تجربه کنند باید به متخصص مراجعه نمایند:
- تلاش برای بارداری بیش از ۱۲ ماه بدون نتیجه
- سابقه بیضه نزول‌نکرده
- سابقه اوریون در نوجوانی
- عمل وازکتومی
- آسیب یا جراحی ناحیه تناسلی
- کاهش میل جنسی
- علائم مشکوک در بیضه‌ها
در موضوع آزواسپرمی چیست باید گفت که این عارضه یکی از جدی‌ترین مشکلات باروری در مردان است که به معنای نبود اسپرم در مایع منی است. این مشکل می‌تواند ناشی از اختلال در تولید اسپرم یا انسداد مسیر انتقال باشد. با پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه درمان ناباروری مردان، حتی در موارد شدید نیز امکان پدر شدن وجود دارد. دکتر امیر عباس شه دوست به عنوان بهترین متخصص اورولوژی در اراک با استفاده از روش‌های مختلف می‌تواند به حل مشکل ناباروری در مردان کمک کند. تجربه و تخصص دکتر شه دوست در تشخیص زودهنگام، تغییر سبک زندگی، پیگیری منظم پزشکی و توجه به علائم ناباروری می‌تواند مسیر درمان را بسیار آسان‌تر کند.
راه‌های ارتباط با دکتر شه دوست
مراجعه حضوری به مطب: در صورت تمایل به مراجعه حضوری و دریافت نوبت، می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:
مراجعه حضوری به مطب: در صورت تمایل به مراجعه حضوری و دریافت نوبت، می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:
- تماس تلفنی با مطب: برای تعیین وقت ملاقات و کسب اطلاعات بیشتر در مورد ساعات کاری مطب، می‌توانید با شماره تلفن‌های زیر تماس بگیرید:
- مراجعه حضوری به مطب: در صورت تمایل به مراجعه حضوری و دریافت نوبت، می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:
